9 listopada, 2019

15 książek psychologicznych, które warto przeczytać

Nie masz pomysłu na kolejną, dającą do myślenia i inspirującą lekturę? Mam dla Ciebie zestaw 15 sprawdzonych tytułów, które z całą pewnością wpłyną na to, jak patrzysz na siebie i otaczający Cię świat.

W tym zestawieniu prezentuję książki, które w ciągu ostatnich 2 lat subiektywnie oceniłem jako najbardziej wartościowe. Wszystkie książki dotyczą tematyki psychologii i psychoterapii - nie znajdziesz tutaj poradników czy książek motywacyjnych.

W tym zestawieniu przedstawiam tytuły, które mnie mnóstwo nauczyły, pomogły mi zmienić moje myślenie, zainspirowały. Mam nadzieję, że dla Ciebie również będą wartościowe. Polecam te książki nie tylko tym, którzy zajmują się zawodowo psychologią czy psychoterapią. Polecam je wszystkim, którzy po prostu chcą dowiedzieć się czegoś więcej o tym, jak działa ludzka psychika i jakimi prawami rządzi się nasz świat wewnętrzny.

12 z zaproponowanych książek zostały przetłumaczone na język polski, 3 ostatnie są dostępne tylko w języku angielskim.

Zapraszam Was do dzielenia się swoimi ulubionymi tytułami w komentarzach. Daj znać, które książki o psychologii warto przeczytać według Ciebie i napisz, dlaczego. Razem stworzymy długą i kompletną listę wartościowych pozycji.

Gotowy, gotowa? Zaczynamy.

1. "Sposób bycia", Carl Rogers

Carl Rogers to jeden z najwybitniejszych psychologów i psychoterapeutów żyjących w ubiegłym wieku. Był jednym z głównych przedstawicieli psychologii humanistycznej. W swojej pracy podkreślał wagę naturalnej tendencji do samoaktualizacji, która leży u podstaw psychiki każdego człowieka.

Wbrew temu, co uważano za prawdę w tych czasach, Rogers zaczął ufać w zdolność ludzi do poznawania i zrozumienia samych siebie i ich własnych problemów oraz do rozwiązywania tych problemów w każdej bliskiej i ciągłej relacji, w której potrafi on zapewnić klimat prawdziwego ciepła i zrozumienia.

Ta książka jest zbiorem różnych esejów Rogersa, porusza więc różne tematy. Przeczytasz w niej między innymi o tym, jak autor dzięki własnym doświadczeniom i popełnianym błędom zrozumiał, że w procesie psychoterapii kluczowe jest przede wszystkim traktowanie klienta jako pełnowartościowej osoby, a nie jako przedmiotu, który należy zdiagnozować i „naprawić”. Rogers opisuje opór, z jakim spotykały się jego idee w środowisku psychoterapeutów. W książce czytamy więc o trudnych początkach psychoterapii zorientowanej na klienta, która miała znaczący wpływ na rozwój tej dziedziny.

Autor pisze też dużo o tym, co się musi zadziać, aby w osobie zaszła zmiana. Pisze o wadze głębokiego i uważnego słuchania i akceptacji, która pozwala klientowi dostrzec i zaakceptować to, czego doświadcza. Pisze dużo o empatii jako o najważniejszej umiejętności psychoterapeuty i każdego, kto chce pomagać drugiemu człowiekowi. Według Rogersa empatia pomaga ludziom siebie zauważyć, pozwolić sobie być, zaakceptować swoje doświadczenia, docenić siebie i dostrzec swoją wartość.

W książce pojawiają się też eseje o tym, jakie cechy osobowości i umiejętności powinien mieć dobry psychoterapeuta i nauczyciel, o organizowanych przez Rogersa (również w Polsce) „grupach spotkaniowych”, które były szalenie ciekawym eksperymentem społecznym, oraz o pomysłach na to, jak zmienić nasz opresyjny system edukacji (znalazłem tam wiele wartościowych inspiracji w tym temacie).

Jeden z moich ulubionych cytatów z tej książki: "Ludzie są tak niezwykli jak zachody słońca, jeśli pozwolisz im takimi być. Kiedy patrzę na zachód, nie łapię się na mówieniu: “Rozjaśnij nieco pomarańcz w prawym rogu.” Nie próbuję kontrolować zachodu. Oglądam go z zachwytem nad tym, jak się rozprzestrzenia."

Książka "Sposób bycia" jest bardzo inspirująca i czyta się ją lekko i przyjemnie. Na pewno do niej wrócę.

2. "Strach ucieleśniony. Mózg, umysł i ciało w terapii traumy", Bessel van der Kolk

Kolejna świetna pozycja dla każdego, kto jest zainteresowany psychologią i psychoterapią. Ta książka to kompendium współczesnej wiedzy na temat traumy. Dużo tutaj fascynujących (choć nie zawsze łatwych do wysłuchania) historii doświadczonych przez życie pacjentów, najnowszych doniesień ze świata neuronauk oraz wskazówek na temat tego, w jaki sposób powinniśmy zmienić powszechny w dzisiejszym świecie psychoterapii paradygmat pracy z traumą.

Van der Kolk tłumaczy, dlaczego niektóre tradycyjne metody terapii (np. psychoterapia behawioralno-poznawcza) mają ograniczoną skuteczność w pracy z traumatycznymi przeżyciami. Opisuje metody, które w jego rozumieniu mają największą efektywność w pracy z zaburzeniami i chorobami psychicznymi, u podłoża których leży trauma. Pojawia się tutaj metoda EMDR, terapia IFS, neurofeedback oraz inne praktyki, które mogą wspierać drogę do zdrowia (joga, taniec, teatr).

Z tylnej okładki książki: "Według dr Bessela van der Kolka, co popierają liczne badania kliniczne naukowca, traumatyczne przeżycia nie dają jedynie objawów czysto psychologicznych – silnie wpływają na mózg, zachodzące w nim procesy i, co jest naturalnym następstwem, mają objawy somatyczne. W książce „Strach ucieleśniony. Mózg, umysł i ciało w terapii traumy” dr van der Kolk tłumaczy, że kluczem do zrozumienia i wyleczenia stresu pourazowego jest podejście, które łączy umysł i ciało – tylko rozpatrując ogół ludzkiego doświadczenia jesteśmy w stanie pomóc cierpiącym z powodu przeżytej traumy."

3. "To na siebie od zawsze czekasz. Magiczna Kuchnia relacji i miłości pełnej odwagi", Richard Schwartz

Twórca terapii Systemu Wewnętrznej Rodziny (IFS) napisał książkę, w której opisuje dynamikę relacji międzyludzkich, patrząc na nie przez pryzmat psychologii subosobowości. To jedna z najciekawszych i najbardziej odkrywczych książek o relacjach, jakie miałem okazję przeczytać.

Schwartz pisze o tym, że często wchodzimy w relacje chcąc, aby nasz partner lub partnerka wypełniła nasze emocjonalne dziury (z którymi sami sobie nie jesteśmy w stanie poradzić). W języku IFS powiedzielibyśmy, że szukamy kogoś, kto zaopiekuje się tymi zranionymi częściami naszej osobowości. Nasz partner ma swoją miłością udowodnić nam, że jesteśmy coś warci (gdy my sami w to nie wierzymy).

Jest to przyczyną szeregu negatywnych konsekwencji - zarówno dla nas osobiście, jak i dla naszej relacji. Jest to bowiem mało prawdopodobne, że znajdziemy człowieka, który byłby w stanie być odpowiedzią na wszystkie nasze potrzeby. Żaden partner nie jest w stanie uwolnić nas od poczucia bezwartościowości, podobnie jak narkotyki, jedzenie czy sukces.

Gdy nasz partner nie umie być niezawodnym opiekunem dla tych zranionych, wewnętrznych dzieci żyjących w naszej psychice, wtedy robimy jedną z trzech następujących rzeczy:

Próbujemy go na siłę zmienić (co możesz powodować burzliwe konflikty lub utrudniać naszemu partnerowi kontakt z jego prawdziwym „ja”),
Próbujemy siebie zmienić (czego efektem będzie narastająca nieuświadomiona frustracja), za wszelką cenę podporządkowując się drugiej osobie tak, aby nas pokochała,
Zamykamy swoje serce na naszego partnera, odcinamy się od trudnych uczuć i żyjemy w relacji jak emocjonalne zombie.

Wszędzie słyszymy "Nie będziesz umiał kochać nikogo dopóki nie pokochasz sam siebie” - i to jest prawda, ale... jak pokochać siebie? W większości książek funkcjonuje to jako truizm, który pozostaje bez dokładniejszego wyjaśnienia. W tej książce poznajemy odpowiedź na to pytanie. Dostajemy narzędzia, które pozwolą nam zaopiekować się tymi najbardziej zranionymi częściami naszej osobowości. Tak, abyśmy to my byli tym pierwszorzędnym opiekunem naszych łaknących miłości wewnętrznych dzieci, co zwolni naszego partnera z tego obciążającego obowiązku. To pozwoli nam uzdrowić naszą relację i pogłębić bliskość, jaką w niej doświadczamy.

4. "Nowa Summerhill", Alexander Neill

Alexander Neill był twórcą pierwszej szkoły demokratycznej Summerhill, która powstała 100 lat temu w Wielkiej Brytanii. W swojej książce opisuje historię tej szkoły i najróżniejsze przygody, jakie miał z jej uczniami. Neill wyróżniał się wśród pionierów nowych trendów edukacyjnych tym, że bardziej dbał o psychologię niż o edukację. Niemal na każdym etapie dotyka aspektów psychologicznych opisując w jaki sposób wolność, którą dzieci mają w szkole demokratycznej, wpływa na ich rozwój, emocje i sposób myślenia.

Niejednokrotnie jego historie są bardzo zaskakujące i pouczające. To jedna z najlepszych książek, jakie czytałem w życiu i szczególnie polecam ją rodzicom, którzy mają trudność z zaufaniem, że ich dzieci doskonale wiedzą, czego potrzebują, aby rozwijać się w prawidłowy sposób. Neill pisze dużo o tym, w jaki sposób radził sobie z "trudnymi" dziećmi, dając im uwagę i miłość zamiast prób kontroli i przymusu. Na zachętę kilka cytatów autora:

"Moje przesłanie brzmi: rozwój emocjonalny dziecka jest nieskończenie bardziej ważny niż jego rozwój intelektualny."
"Gdy emocje są wolne, intelekt zadba o siebie"
"Trudne dziecko to dziecko nieszczęśliwe, walczące z samym sobą; a w konsekwencji z całym światem."
"Dziecko powinno żyć własnym życiem - nie życiem, które wydaje się najwłaściwsze jego pełnym niepokoju rodzicom, ani życiem w myśl przykazań pedagoga, któremu zdaje się, iż wie, co jest dla dziecka najlepsze."
"Szkoła mogłaby być oceniana po wyrazie twarzy jej uczniów, a nie po wynikach egzaminów."
"Brak strachu jest najwspanialszą rzeczą, jaka może się dziecku przytrafić."

5. "Terapia osób, które przetrwały traumy złożone", Janina Fisher

Po przeczytaniu tytułu i rzuceniu okiem na okładkę mogłoby się wydawać, że to książka raczej dla profesjonalistów. I faktycznie chwilami tekst jest wymagający i wiedza na temat zaburzeń i psychoterapii jest przydatna. Niemniej to książka, która jest napisana również z myślą o pacjentach psychoterapii i osobach, które są po prostu tą tematyką zainteresowane. A jeśli interesuje Cię psychologia, gwarantuję, że ta lektura będzie ucztą dla Twojego umysłu (i serca).

Autorka opisuje w książce własny model terapii traumy, w którym zwraca szczególną uwagę na dynamikę zaburzeń z punktu widzenia umysłu podzielonego na różne części osobowości. Janina widzi rozumiane przez świat dzisiejszej psychiatrii i psychoterapii patologiczne symptomy jako konieczne do przetrwania mechanizmy adaptacyjne, bez których człowiek, który doświadczył traumy, nie byłby w stanie przetrwać.

Każdy taki symptom (dysocjacja, schizofrenia, zespół stresu pourazowego, itp.) to oryginalny sposób na poradzenie sobie i zbudowanie poczucia bezpieczeństwa w niebezpiecznym i zagrażającym środowisku. Dlatego tak ważną rolę pełni w pracy autorki pełni skupienie się na zastąpieniu uczucia wstydu czy nienawiści do siebie samego pełną współczucia i uważności akceptacją.

Autorka pisze o tym, że w obliczu krzywdy z rąk najbliższych, aby zachować resztki poczucia własnej wartości, przywiązania do rodziny i nadziei na przyszłość, dzieci potrzebują psychologicznego dystansu do tego, co się wydarzyło. Muszą się od tego wewnętrznie oddzielić, zwątpić lub zapomnieć, odrzucić to „złe dziecko”, które jest ofiarą, jako „nie-ja”. Nasz umysł zostaje podzielony na grupę części osobowości, która stara się radzić sobie w normalnej codzienności (chodzenie do pracy, gotowanie, pranie, itp.) oraz grupę części, która nosi w sobie traumatyczne przeżycia, wspomnienia, uczucia przerażenia i wstydu.

Autorka opisuje swoje autorskie podejście do pracy z traumą złożoną, tłumacząc krok po kroku w jaki sposób pomaga pacjentom wrócić do pełni zdrowia psychicznego. Opisywana przez nią metoda to innowacyjne połączenie terapii IFS (Systemu Wewnętrznej Rodziny), terapii sensomotorycznej oraz terapii opartej na uważności.

6. "Wszystkie części mile widziane. System Wewnętrznej Rodziny (IFS) w praktyce z dziećmi i dorosłymi", Lisa Spiegel

Kolejna książka w temacie terapii IFS, tym razem jednak autorem nie jest twórca tej metody. Autorka tej książki, Lisa Spiegel, postanowiła opisać jak można wykorzystać IFS w pracy z dziećmi.

W dużej mierze skupia się ona na kontekście procesu psychoterapii, ale to książka, która będzie również bardzo inspirująca dla rodziców. Okazuje się bowiem, że dzieci w bardzo szybki i łatwy sposób "łapią” ideę, zgodnie z którą w naszej głowie żyją różne części naszej osobowości (jeśli chcesz swojemu dziecku w tym dodatkowo pomóc, obejrzyj z nim bajkę "W głowie się nie mieści”). Często nieco inaczej niż z dorosłymi, bo za pomocą figurek i zabawek, terapeuta IFS może pomóc dzieciom zrozumieć siebie lepiej i poradzić sobie z trudnościami, których doświadczają na danym etapie życia.

Wiedza z tej książki może również bardzo pomóc nauczycielom i pedagogom, dla których zrozumienie różnych sił żyjących w głowie dziecka będzie podstawą dla większego zrozumienia i współczucia, które jest tak ważne w procesie wspierania dzieci z depresją czy innymi zaburzeniami.

Ja bardzo zachęcam wszystkich rodziców do przeczytania tej książki - zasianie nasionka tej zmieniającej perspektywę idei u małego dziecka może mieć fundamentalny wpływ na to, jak będzie ono patrzeć na siebie przez resztę swojego życia.

7. "Człowiek w poszukiwaniu sensu", Victor E. Frankl

Prawdziwie poruszająca pozycja. Autor opowiada swoją historię 5-letniego pobytu w Auschwitz i innych obozach koncentracyjnych. Jest to opowieść ujmująca, ponieważ Frankl był psychiatrą, co pozwoliło mu na dogłębne spojrzenie we własny stan ducha w tamtym czasie, jak i w stan swoich współwięźniów. W drugiej części książki Frankl opisuje logopedię, metodę psychoterapii, którą opracował na podstawie swoich traumatycznych doświadczeń.

Książka jest bogata w przemyślenia, które pozostają w głowie długo po jej przeczytaniu. Niektóre odkrycia Frankla trzeba przetrawić, pobyć z nimi, zastanowić się nad nimi głębiej. Jeden z moich ulubionych cytatów z tej książki pojawił się już wcześniej na tym blogu w zbiorze wartościowych cytatów:

"My, którzy żyliśmy w obozach koncentracyjnych, pamiętamy ludzi, którzy chodzili po barakach, pocieszając innych, oddając ostatni kawałek chleba. Być może było ich niewielu, ale są oni wystarczającym dowodem na to, że człowiekowi można zabrać wszystko za wyjątkiem jednej rzeczy: ostatniej z ludzkich wolności - wyboru swojej postawy w każdych okolicznościach, wyboru swojej drogi."

8. "O stawaniu się osobą", Carl Rogers

Podobnie jak w przypadku książki "Sposób bycia", ta pozycja to zbiór esejów psychoterapeuty Carla Rogersa. Być może nie wszystkie do Ciebie trafią, ale z pewnością spora część tej książki może stanowić dużą inspirację.

Najbardziej znane słowa z tej książki: "Ciekawy paradoks polega na tym, że dopiero gdy zaakceptuję siebie takim jaki jestem, mogę siebie zmienić".

To natomiast jeden z najbliższych mi fragmentów tej książki:

"Wierzę, że to stało się jasne dlaczego, dla mnie, przymiotniki takie jak: szczęśliwy, zadowolony, rozanielony, przyjemny, nie wydają mi się właściwe do ogólnego opisu procesu, który nazywam “dobrym życiem”, nawet jeśli osoba w tym procesie doświadczałby każdego z nich w odpowiednim na to czasie. Ale przymiotniki, które wydają się ogólnie bardziej dopasowane, to: wzbogacony, podekscytowany, satysfakcjonujący, stanowiący wyzwanie, znaczący. Jestem przekonany, że proces dobrego życia nie jest życiem dla tchórzliwych. Zawiera on w sobie rozciąganie i wzrastanie ku korzystaniu bardziej i bardziej z potencjału danej osoby. Obejmuje odwagę do bycia. Oznacza, angażowanie siebie w pełni w strumień życia. Jednak dogłębnie ekscytującą rzeczą w byciu człowiekiem jest, że gdy jednostka jest wewnętrznie wolna, wybiera jako dobre życie ten proces stawania się."

9. "Wspomnienia, sny, myśli", Carl Jung

Fascynująca autobiografia jednego z najbardziej światłych umysłów, jaki chodził po naszej planecie. To książka, która nie zawsze jest łatwa, ale warto się nad nią pochylić, ponieważ Jung nie opisuje tylko wydarzeń ze swojego zewnętrznego życia, ale przede wszystkim zagłębia się w swój świat wewnętrzny. Jak sam napisał: "Mogę siebie zrozumieć tylko w świetle wydarzeń mających miejsce w moim świecie wewnętrznym. To one składają się na osobliwość mojego życia i to ich dotyczy moja autobiografia."

10. "Ciało a stres", Gabor Maté

O tym, jak nasz umysł wpływa na nasze ciało i jaką stres oraz inne emocje pełnią rolę w rozwijaniu się takich chorób jak rak, artretyzm, cukrzyca, choroby serca czy skleroza.

11. "Obudźcie tygrysa. Leczenie traumy", Peter Levine

Książka o tym, w jaki sposób trauma wpływa na nasze ciało i o metodzie "somatic experiencing", która pozwala leczyć traumę poprzez pracę z ciałem.

"Uczenie się poznawania siebie poprzez odczucia płynące z ciała to pierwszy krok do uleczenia traumy." - Peter Levine

12. "Lęk przed życiem", Alexander Lowen

Książka twórcy analizy bioenergetycznej, o tym, jak kontakt ze swoim ciałem może prowadzić do leczenia ran z przeszłości.

"Płacz jest najbardziej prymitywnym mechanizmem, które nasze ciało stosuje, aby zrzucić z siebie napięcie i ból." - Alexander Lowen

13. "Więź. Dlaczego rodzice powinni być ważniejsi od kolegów", Gabor Maté i Gordon Neufeld

Bezcenna książka dla rodziców, opisująca mechanizmy zachowania dzieci i nastolatków i wskazująca w jaki sposób można przywrócić dobrą relację ze swoimi dziećmi.

"To, czego absolutnie brakuje w relacjach rówieśniczych to bezwarunkowa miłość i akceptacja, pragnienie opieki, zdolność do znoszenia dyskomfortu na rzecz innych, chęć do poświęcenia się dla rozwoju i wzrostu drugiego człowieka." - Gordon Neufeld

14. "The Gestalt Approach & Eye Witness to Therapy", Fritz Perls

Jedna z moich ulubionych książek, opisuje psychologię i psychoterapię Gestalt z punktu widzenia jednego z twórców. To ostatnia książka Perlsa. Zatrzymywałem się przy niemal każdym akapicie, aby dać sobie chwilę na przetrawienie wartościowych odkryć autora. Poniżej kilka "zdobyczy" z moich notatek:

To nie jest tak, że nie lubimy lub nienawidzimy całą osobę - zawsze są to konkretne cechy w tej osobie. Tak naprawdę jednak to nie lubimy lub nienawidzimy tych samych cech w sobie.
Gdy dwóch ludzi się spotyka, oboje się zmieniają, dopasowują, są elastyczni - chyba, że mają "charakter" - wtedy są przewidywalni, maja zestaw ustalonych zachowań i tracą dostęp do swoich zasobów. Najbogatsza osoba to ta bez charakteru.
Świadomość może być lecząca! Wiedząc to możemy dać organizmowi robić swoje, bez przeszkadzania mu. Możemy zaufać mądrości naszego organizmu. Przeciwieństwem tego jest patologia samo-manipulacji.
"Intuicja jest inteligencją organizmu."
Celem terapii jest zintegrowanie wypartych części naszej osobowości, tak aby osoba mogła kierować swoim własnym rozwojem, aby umiała rozumieć, gdzie są jej emocjonalne "dziury". A te dziury są zawsze wskazywane poprzez unikanie! Nie jesteśmy świadomi tego, czego unikamy i potrzebujemy kogoś, kto nam to pokaże.

15. "How to change your mind", Michael Pollan

O terapii wspieranej psychodelikami i o tym, jak psychodeliki mogą zmienić oblicze wsparcia psychologicznego na całym świecie. Książka jest pełna odniesień do badań, które miały miejsce od lat 50' ubiegłego wieku. Zawiera też cały rozdział na temat neuronauk, który pokazuje w jaki sposób psychodeliki wpływają na funkcjonowanie naszego mózgu.

Gdy autor zaczął prace nad książką, nie miał jeszcze żadnych doświadczeń z psychodelikami. Dopiero w trakcie pisania spróbował LSD, psylocybiny i DMT, opisując w tej pozycji w jaki sposób te doświadczenia pomogły mu zmienić swój światopogląd. Lektura tej książki może sprawić, że przestaniesz patrzeć na psychodeliki jako "narkotyki", a zaczniesz je widzieć jako katalizatory psychologicznego uzdrawiania.

Które z przedstawionych w tym wpisie książki czytałeś lub czytałaś, a które masz zamiar przeczytać?

A być może znasz jakieś tytuły, które według Ciebie powinny pojawić się na tej liście? Podziel się w komentarzach książkami, które uważasz za najbardziej wartościowe.